تاکید بیجا
#آموزشی/ناروایی تاکید بیجا
تاکید بیجا
اهتمام و گرایش بسیار به تاکید، از نشانه های بیماری جامعه است. نویسنده ایرانی بیش از نویسندگان غیر ایرانی، اهل تاکید و تاکیدگذاری است. احساس نیاز به تاکید گاهی به اقتضای کلام است که گریزی نیست، اما گاهی برای مقابله با ناباوری خواننده یا استوار نشان دادن سخن سست است.
پیش فرض نویسنده ایرانی، این است که خواننده فقط چیزی را می پذیرد که همراه قسم و تاکید باشد. نویسنده می داند تا سخنی را موکد و تکرار و همراه چندین قسم و آیه نکند، سد ناباوری را در ذهن خواننده فرو نمی ریزد. بدین ترتیب تکرار و تاکید، جایگزین استدلال و برهان می شود و خواننده نیز چنان اعتیادی به تاکید می یابد که دیگر سراغی از دلیل و شاهد نمی گیرد. هم نویسنده و هم خواننده باید بداند که جای قسم و تاکید بی جا، بازار است، نه مباحث علمی و نوشته های تخصصی.
گاهی نیز برای تاکید، عطف های بیهوده بهکار برده می شود. عطف های بیهوده یا بیدلیل، یعنی عطف دو کلمه هممعنا و همسان به یکدیگر؛ بدون اینکه فایده ای بر آن مترتب باشد. عطف های بیهوده، اگرچه در گفتار روا است، در نوشتار ناپسند است؛ مگر آنکه فایده خاصی مانند همآوایی یا دیگر جنبه های زیباییشناختی داشته باشد. عطف دو کلمه همسان به یکدیگر در گفتار، رشته کلام را در ذهن «شنونده» محکمتر می کند؛ اما چنین عطفی «خواننده» را آشفته و مطلب را سردرگم می کند. شماری از عطف های زائد:
صبر و بردباری/ علم و دانش/ عبث و بیهوده/حمایت و پشتیبانی/ عجز و ناتوانی…
بسیاری از کسانی که در نوشته های خود دچار عطف های بی نقشاند، دلیل کار خود را تاکید می دانند و می گویند: وقتی به کسی می گوییم: تو همه سعی و تلاش و کوششت را بکن! در واقع از او کوشش بیشتری خواستهایم و با تاکید قوی تری وی را به سعی و عمل فراخواندهایم. این سخن پذیرفته نیست؛ زیرا در فارسی برای تاکید راه های پسندیدهتری وجود دارد. به مثل، می توان گفت: «تو با همه نیرویی که در جسم و جانت داری در این کار کوشش کن».
در زبان فارسی جایی که سخن اقتضا کند، راهکارهای بسیاری برای تاکید وجود دارد که همه این راهها به یک اندازه زیبا و مطلوب نیست. و برخی حتی عیبهای زبانی و دستوری دارد. در عین حال، به هیچ روی نباید این راهها را منحصر به راههای کلیشهای دانست. و دور ازحقیقت هم نیست اگر بگوییم یکی از راههای تشخیص نویسنده از نانویسنده، مهارت و نوآوری در مسئله تاکید است.
نکته: برجستهسازی واژه یا واژه های که نویسنده به هر دلیلی می خواهد نظر خواننده را بیشتر از حد معمول به آن جلب کند، با علامت گیومه برجسته می شود و برای بیان جمله های دارای بار احساسی اعم از تاثر، تاسف، تعجب، تحسین، دعا، نفرین، آرزو… از علامت تعجب(!) استفاده می شود.
منبع: برگرفته از فصل دوم، نیز پیوست دو از کتاب بهتر بنویسیم، استاد بابایی (ویراست دوم)
#به_قلم_خودم/پژوهشی در ناروایی تاکید بیجا