زبان علمی و زیبا نویسی
#آموزشیپژوهشی/چگونه متنهای علمی را زیبا بنویسیم؟
زبان علمی و زیبا نویسی (آرایههای معنوی)
شماری از آرایههای بلاغی و شگردهای زبانی زیبا نویسی در نوشتههای علمی از این قرار است:
-سازگاری و همبستگی
منطور از سازگاری و همبستگی واژهها همان آرایه مراعاتِ نظیر است که از آرایههای سنتی در نظم و نثر محسوب میشود. در این آرایه نویسنده به همخوانی و همگرایی واژهها میاندیشد و می داند که تناسب اجزا و اندام جمله همیشه موجب زیبایی و باعث دلربایی است؛ زیرا جملهای که سازههای آن همسازی دارند، نمادی از طبیعت زیبا و منظومه هستی است. از آنجا که نثر فارسی همچنان در پی همبستگی و همگراییِ واژگانی است، بنابراین و بنا بر اهمیتی که تناسب در زیباسازی متنهای علمی دارد، سزاوار است که آن را بشناسیم و در کاربست آن مهارت یابیم.
مثال:
بلاغت غم من انتشار خواهد یافت
اگر متن سکوت مرا کتاب کنید
شادروان قیصر امین پور، در این بیت کلمات بلاغت، انتشار، متن، کتاب را با تناسب بینظیری به کار گرفته است. از طرفی تکرار کلمات غین در غم و بلاغت تناسب آوایی دارند و از طرف دیگر میان کلمههای بلاغت و سکوت، تناسبی از جهت تضاد است.
-غنای واژگانی و تنوع کلامی
خواننده تنوعطلب است؛ پس یکنواختی جملهها یا واژهها یا لحن عبارات، موجب خستگی او می شود. تنوع در نثر معاصر، نَسَب به علم بیان می رساند. در تعریف علم بیان گفتهاند: علمی که به واسطه آن دانسته میشود که یک معنا را چگونه به طرق مختلف میتوان ادا کرد که به حسب ظهور و خفا با یکدیگر فرق داشته باشند. چهار زمینه بنیادین در دانش بیان تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه است. زیبا سازی سنتی و معاصر کلام، به کار گیری همانهاست. اما آنچه به کار نویسنده متون علمی، میآید، جلوگیری از یکنواختی کلام و ناآراستگی بیان است و این توفیق از راهای بسیاری ممکن است که تنوع کلامی و غنای واژگانی گفته می شود. استفاده از این چهار فن و هر راه دیگری که کلام را رنگآمیزی و متنوع میکند نیز می تواند، باعث زیبایی نوشته گردد.
-خاص نویسی
واژهها را میتوان به دو گروه پربسامد و کم بسامد تقسیم کرد. مثلا کلمات«بحث»، «مسئله»، «مورد»، «انجام»، در مقالات علمی بسامد بیشتری دارد. در مقابل واژههایی مانند « زد»، «خطر»، «رها»، کمتر به کار می رود. مبنای قاعده «خاصنویسی» این است هر قدر بسامد کلمه ای پایینتر باشد، کاربرد آن بهتر است. به سخن دیگر کلمه ای که کمتر به کار می رود، بهتر از کلمه ای است که حضور بیشتری دارد و به اصطلاح نخود هر آشی است. مثال:
به خاطر ثواب نباید خدا را عبادت کرد.
او را به خاطر چندین قتل دستگیر کردند.
کلمه به خاطر دو بار تکرا شده است، بحث خاصنویسی می گوید:
به جای《به خاطر》جمله اول بنویسیم، به طمع
و به جای《به خاطر》جمله دوم بنویسیم، به جرم
اینگونه این جملهها وزینتر، فنّیتر و خاصترند.
-زنده نویسی
زندهنویسی یعنی شخصیت بخشی به اشیا و جانمندانگاری مفاهیم. در این آرایه سنتی نویسنده به اشیا و مفاهیم جان می بخشد و در باره آنها طوری سخن می گوید که گویی در باره یکی از جانداران سخن می گوید. مثال از مولوی:
خدا نا امیدی را گردن زده است به مفهوم ناامیدی، شخصیت انسانی بخشیده و او را به دادگاه الهی برده است.
مثال دوم: ناگاه رخدادی غیر منتظر، همه چیز را دگرگون کرد. در این مثال رخداد انسانی قوی و مقتدر است که همه چیز را دگرگون کرده است.
#به_قلم_خودم/#آموزشیپژوهشی(2)
منبع: بهتر بنویسیم، استاد بابایی(با تصرف)